پژوهش محوری کلید نوآوری و شکوفایی

اهمیت و جایگاه پژوهش و تحقیق در توسعه همه جانبه برکسی پوشیده نیست، تحقیق و پژوهش شاهراه ورود به خودکفایی و استقلال همه جانبه است تا جامعه‌ای از نظر علمی جایگاه مورد قبولی در جهان کنونی نداشته باشد نمی‌تواند از استقلال سخن بگوید. در جهان کنونی جامعه‌ای مستقل است که در داد و ستد اطلاعاتی تنها گیرنده و مصرف کننده نتایج تحقیق و پژوهش دیگران نباشد زیرا در این صورت آ‌نچه لازم دارد در اختیار او برای یک زندگی سعادتمند قرار نمی‌دهند بلکه آنچه دیگران می‌خواهند و با منافع ملی آنها سازگار است ارایه می‌دهند

در این مقاله برآنم که چرا تحقیق و پژوهش محور فعالیت‌های مدرسه نیست و تقریباً در بسیاری از موارد آن را یک امر تحمیلی یا نمایشی برای توجیه تصمیمات از پیش گرفته شده می‌دانند؟ برای این سوال مطمئناً پاسخ‌های متفاوتی ارایه می‌گردد از جمله: 1) عدم اعتقاد برخی مسئولان به ضرورت تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برپایه تحقیق و پژوهش 2) نبود متولی مشخص در امر تحقیق و پژوهش در کشور 3) کمبود اعتبارات لازم برای فعالیت‌های تحقیقی و پژوهشی 4) عدم کار بست نتایج تحقیقات و پژوهشهای صورت گرفته که پس از صرف عمر عزیزترین اندیشمندان کشور نهایتاً در سمینار یا کنگره‌ای خلاصه‌ای از نتایج تحقیق و پژوهش ارائه می‌شود و در کتابی چاپ می‌شود و تمام. 5) پیچ‌وخمهای اداری در تامین هزینه تحقیق و پژوهش که باعث دلسردی محققان و پژوهشگران می‌شود.

از نظر نویسندهِ این نوشتار، اساسی ترین علت بی‌توجهی به امر تحقیق و پژوهش را باید در سیستم تعلیم و تربیت جامعه جستجو کرد زیرا عدم تمایل به فعالیت‌های تحقیقی و پژوهشی به نبود روح تحقیق و پژوهش در دانش آموختگان و عدم وجود فضای تحقیقاتی و پژوهشی در سیستم تعلیم و تربیت کشور در دوره‌های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه تحصیلی باز می‌گردد.

قبل از ورود به بحث پژوهش و تحقیق باید اذعان نمود که از گذشته دور و به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسئولان بلند پایه کشور به خصوص مسئولان آموزش و پرورش تلاش‌های بسیاری جهت برون رفت آموزش و پرورش از نظام منجمد و استعداد کش <حافظه‌گرایی> انجام داده‌اند که عدم یادآوری آن جفا به خدمتگزاران تعلیم و تربیت است. لذا با همهِ تلاش‌های صورت گرفته و اقدامات مفیدی که تاکنون در این زمینه انجام شده است به طور کلی بر نظام تعلیم و تربیت کشور روح حافظه پروری حاکم است و تحقیق و پژوهش محور تعلیم و تربیت نیست.

از دهه دوم انقلاب توجه به تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش شکل جدید به خود گرفت و با تأسیس پژوهشکدهِ تعلیم و تربیت در وزارت آموزش و پرورش و تعیین پست کارشناسی مسئول تحقیقات در سازمان‌های آموزش و پرورش و تشکیل شورای تحقیقات در استانهای کشور با حضور مسئولان آموزش و پرورش استانها، استادان دانشگاه و صاحب نظران تعلیم و تربیت تاحدی به بحث تحقیق و پژوهش عنایت شد. ‌از سوی دیگر فعالیت‌های فوق برنامه و تدوین مسابقات علمی، فرهنگی، هنری با ارائه مقالات پژوهشی و تحقیقاتی توسط دانش آموزان نیز که گاهی در جهت اشاعه فرهنگ تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش است به ورود پژوهش و تحقیق در صحنه تعلیم و تربیت کمک نمود که یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه طرح <پرسش مهر> است.

از دیگر اقدامات ارزنده سال‌های اخیر در امر تحقیقی معلمان طرحی در قالب <معلم پژوهنده> است. معلم پژوهنده به هر معلم یا دست‌اندکار آموزش و پرورش گفته می‌شود که برای انجام کار بهتر و اصلاح شیوه یاددهی و یادگیری در روند فعالیت‌ آموزشی و پرورشی خود دست به اقدامی علمی و پژوهشی می‌زند تا براثر این اقدام به اصلاح و تغییر مثبت وضعیت موجود بپردازد.

توجه به نوآوری‌ها و تحقیقات علمی معلمان و انعکاس آن به جامعه تعلیم و تربیت جهت بررسی یا نقد یا نهایتاً بهره‌گیری از آن باعث ایجاد انگیزه و تحرک معلمان کشور در ایجاد نوآوری و تحول در شیوهِ آموزش می‌گردد.آنچه که به عنوان توجه به امر تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش کشور مورد اشاره قرار گرفت و می‌باید از این تلاش‌ها تقدیر کرد، همگی فرع برروند کلی نظام آموزش کشور است زیرا تحقیق و پژوهش با همهِ تلاش‌های مذکور به عنوان خمیرمایه و محور سیستم تعلیم و تربیت کشور دیده نشده است. سیستم آموزش و پرورش هم اکنون نیز بر اساس محفوظات و حافظه محوری به ارزشیابی از اندوخته دانش‌آموزان می‌پردازد. در این سیستم قدرت تحلیل مسایل، انجام پروژه و فعالیت تحقیقاتی اساس ارزشیابی دانش آموزان نیست. امروزه رونق کتابهای حل المسائل با عناوین زیرا و متفاوت جای کتب درسی را گرفته است و به هر دلیلی که به طور قطع بر نویسنده پنهان است از گذشته تا حال کسی به فکر جلوگیری از چنین ناشرانی نیست. اگر دانش‌آموزان از دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه روش تفکر و اندیشهِ محققانه و پژوهشگرانه را پیش گیرند، طبعاً در کلیه امور زندگی به خصوص در مسایل مهم اجتماعی و مسئولیت‌هایی که می‌پذیرند اساس تصمیم‌گیری‌های خویش را برپایه تحقیق و پژوهش بنا می‌نهند زیرا دانش آموز از روزی که پا به مدرسه می‌نهد متناسب با شرایط سنی و قدرت فکری‌اش جز از راه تحقیق و پژوهش نمی‌آموزد و تعلیم و تعلم را مجموعه‌ای از کتب و نوشته‌ها نمی‌داند که برای کلیه سوالات و مجهولات پاسخ‌هایی از پیش آماده کرده است تا او بدون هیچ دغدغه خاطری و بدون هیچ تلاشی به پاسخ مجهولات خود برسد. او معلم را کسی نخواهد دانست که در کلاس حاضر می‌شود تا چند سوال ارائه دهد و خود نیز پاسخ‌های آنها را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهد.بنابراین به این نتیجه می رسیم که مهم‌ترین شیوه تدریس و پویاترین آن، <یادگیری پژوهش محور> است، یادگیری براساس تحقیق و ارائه پژوهش سبب می‌شود دانش آموز خود به دنبال کشف مجهولات برود و معلم جز نقش هدایت گر و راهنما را نداشته باشد. چنین شیوه‌ای سبب می‌شود دانش آموزان با روحیه محققانه و پژوهشگرانه دوران تحصیل را طی کرده و هنگام ورود به دانشگاه جز به امر تحقیق و پژوهش نمی‌اندیشد